Publicaties maken voor architecten is misschien wel het leukste dat er is. Publicaties maken met architecten is minstens zo leuk, maar wel een stuk uitdagender. Alle stramienen kunnen overboord, de koers is wat grillig, de wind waait mee en soms tegen, het einddoel ligt vast maar kan onderweg van gedaante veranderen. En de woelige baren zijn altijd daar.

​Piraeus is een plaats in Griekenland. Waar – terwijl ik dit schrijf – een hittegolf het dagelijks leven verstoort. In Nederland viel deze zomer (met bijna tropische temperaturen) in juni samen met de productie van Post Piraeus, een publicatie in samenwerking met elf architecten. De redactie zat wekenlang op een bloedwarm eilandje, dat drie weken voor de deadline de naam ‘Post Piraeus’ kreeg.
Het gebouw Piraeus, dat werkelijk de aanleiding is geweest voor deze publicatie, was op een druilerige ochtend begin mei het toneel voor de fotosessie van de auteurs-architecten en fotograaf Maarten Kools. Daar waar het gebouw in de verhalen van de architecten een hoofdrol speelt, was het nu decor. Het ging even niet om context, volume, compositie, constructie, materiaal en detail. Nu speelden licht, verhoudingen, kleuren en timing een belangrijke rol. Met een lach en veel energie. Die hebben we geprobeerd vast te houden en te vertalen naar de uitgave Post Piraeus.

Sinds een aantal weken woon ik met mijn gezin in een nieuw huis, midden in Den Haag. Een herenhuis van begin twintigste eeuw, dat al maandenlang op mijn 'bewaard'-lijstje stond bij Funda en aansprak door de gecommuniceerde cijfers maar niet aantrekkelijk leek op de foto's. Bovendien was er wat twijfel bij het buurtje. Nadat het zoveelste net-niet-passende huis in die net-niet-leuke straat aan ons voorbij was gegaan, werd onder de kerstboom besloten dat de familie nu eens ging kijken naar de huizen op het B-lijstje. En zo kwamen we terecht bij de VLS218 (al mijn potentiële pandjes kregen afko en Pinterest-pagina, zo serieus is de missie aangepakt). ​Al bij de voordeur verhuisde het pand van B naar A.

Wat doet maat en schaal met een mens? Ontzettend veel. Ik word zo ontzettend blij van die bijna vier meter hoge voordeur. Een prinsesje dat haar paleis betreedt. Bijna - of misschien wel helemaal - zo'n lekker gevoel als dat wijlen mijn Citroën XM familiale me gaf bij het opstarten.. zachtjes met de vering omhoog en dan met dat belachelijk grote vehikel de straat uitzoeven. Misschien dat ook de kleur meedoet: deur en XM zijn allebei donkergroen. Of, in het geval van de XM, 'was': het beestje is in 2003 onklaar geraakt. 

Maar het blijft natuurlijk niet bij die voordeur. Binnen is het ook allemaal een tikkie hoger en breder dan we in ons vorige koophuis hadden - dat was een echt jaren dertig pand, dus ook niet zuinig met volume. Die schaalgrootte was niet te zien op de Funda-foto's, maar een evengrote verrassing bij het eerste bezoek aan VLS218. De kids hebben een balzaal met ornamentenplafond, hun meubeltjes zuigen zich vast aan de wanden, de echo is oorverdovend. Slapen gaat nog lastig, ook vanwege de stadsgeluiden. Luxe-problemen, wennen ze wel aan. Bovendien groeien ze als kool en binnenkort hun ouders voorbij: hun kamers komen ongetwijfeld naar ze toe.

Al twintig jaar schrijf en publiceer ik over architectuur en bouwtechniek en propageer ik energie- en milieuvriendelijkheid en flexibel inzetbare gebouwen (een zekere mate van overdimensionering hoort daar zeker bij). Vijftien jaar geleden ben ik me puur uit persoonlijke interesse gaan verdiepen in de zintuiglijke aspecten van architectuur, een onderwerp dat me werd aangereikt door mijn toenmalige werkgever Thomas Rau. Op dit moment zijn 'zintuigen' hip in de creatieve wereld, maar zeer beperkt ingevlogen door de meeste mensen die erover praten en publiceren. De complexiteit van het onderwerp is zo groot, dat er vaak met grote stappen doorheen wordt gestampt.

Mijn huidige groep studenten bij ArtEZ (eerstejaars Academie van Bouwkunst) is - op eigen initiatief - intensief met zintuigen bezig: met onderzoek naar tast, kleur, camouflage, maat en schaal, de betekenis van taal en verhalen in hun vakgebied. Soms zich niet eens bewust van de relatie van hun onderwerp met theorieën over zintuigen en zintuiglijke manipulatie. Dat komt nog wel. Ik vind het in ieder geval heel blij-makend dat een nieuwe generatie architecten zich hiermee bezighoudt en er meer van wil weten. Dat ze hun vakgebied in een dergelijk grootschalig verband willen plaatsen. Dat komt de architectuur zeker ten goede. Het is de mooiste vorm van cognitieve marketing die je voor een vakgebied kunt hebben: laten zien/voelen/ruiken/horen wat een ontwerp/onderwerp met je zintuigen doet. Wat een vier meter hoge donkergroene voordeur kan betekenen voor een bewoner. Om maar iets te noemen.

Mijn voornemen is om in de komende tijd vaker iets schrijven over de zintuigen en architectuur. De onderzoeken van de studenten van ArtEZ zullen ook ongetwijfeld (via deze site) worden gepubliceerd, naar verwachting vlak voor de zomervakantie.

Het Scandinavische kunstenaarsduo Elmgreen & Dragset creëerde de tentoonstelling “Tomorrow” rond de persoon van Norman Swann, schreef zijn verhaal en bouwde zijn appartement in het Victoria & Albert Museum. En daar kan iedereen zo maar op bezoek. Als de eerste stap over de drempel is gezet - met enige terughoudendheid maar vriendelijk overgehaald door de butler - opent het leven van de gepensioneerde architect zich door de taal van architectuur. 
De ruimten, de meubels en de tentoongestelde kunst laten de passies, ambities, inspiraties, frustraties en tegenslagen zien van een man wiens hele leven een zoektocht naar perfectie is geweest. Als een ware Sherlock Holmes mag je de ruimte onderzoeken, je eigen conclusies trekken en verhalen bouwen. Of zijg neder op de sofa - waar naar alle waarschijnlijkheid al iemand zit te lezen - en laat je meevoeren door het scenario dat de kunstenaars schreven in een klein boekwerkje dat voor elke bezoeker bij de entree klaar ligt.

Het is het Victoria & Albert Museum weer gelukt om me te verrassen met een tentoonstelling die mijn beleving en perceptie van (toegepaste) kunst een nieuwe dimensie heeft gegeven. 
Veel kunstvoorwerpen die in het appartement van Norman Swann een plek hebben gekregen, komen uit de vaste collectie van het museum. Door ze in een andere context te zetten en te combineren in een als woning herkenbare ruimte, krijgt elk object een nieuwe betekenis. 
Wat zou het object hebben betekend voor Norman Swann? Waarom staat het juist daar en niet op een andere plek in zijn huis? Misschien heeft hij het zelf gekocht, is het een erfstuk of een presentje van die vrolijke jongen waarmee hij zulke fijne vakanties heeft beleefd (getuige de foto’s in de gang). 
De tentoonstelling is ook best confronterend: wat sjouwt een mens toch veel troep mee in zijn leven: fysieke en mentale ballast. Hoeveel ambities zullen nooit worden vervuld? Blijven we allemaal steken in een bepaald tijdperk, zoals Norman vakinhoudelijk is blijven steken in de zestiger, zeventiger jaren? Ik kan me zo goed voorstellen dat iemand met dezelfde professie als Norman Swann nog veel meer haalt uit “Tomorrow” dan ik. Een nog heftiger momentje zelfreflectie, zonder twijfel.

Het Victoria & Albert Museum is voor mij vaste prik tijdens elk bezoek aan Londen. Al is het maar voor een half uurtje, voor de lunch of even een snufje keramiek-textiel-staal-glas-museumshop. Het restaurant is overigens zeer de moeite waard: het interieur is barok, met een overvloed aan details waarvan de bestudering veel langer duurt dan de consumptie van de verse (“biologische”) typisch Britse gerechten die ter plekke worden bereid. De laatste vrijdagavond van de maand staat het gehele museum in het teken van een thema tijdens de Friday Late: een met muziek en culinaire verrassingen doorspekte avond in het teken van moderne kunst. 

Voor liefhebbers van architectuur is het aanbod in de Architecture Gallery (letterlijk drie hoog achter in het museum) wat magertjes, naar mijn mening. Het V&A heeft niet zo heel lang geleden Kieran Long als curator aangesteld om met name op het thema hedendaagse architectuur wat meer beweging te gaan brengen. Vooralsnog is de interessante architectuur in het gebouw zelf te vinden. Een van de meest recente bouwkundige ingrepen aan het gebouw is de overkapping van een binnenplaats die nu benoemd is tot de galerij voor Middeleeuwse kunst. Beneden staan robuuste bouwelementen van bijna-versteend hout, daarboven lijkt een volledig glazen dak te zweven op klassieke metselwerk gevels. Het dak volgt de lijn van de gevel in een ronding, met een veelheid aan glazen gordingen (met lengtes tot 11 m) die het eveneens glazen dak dragen. Het ontwerp is van MUMA Architects, maar het dak is gedetailleerd en geproduceerd in Delft, bij Octatube. Terwijl ik het bij mijn laatste bezoek weer stond te bewonderen, keek Norman met me mee. Ik weet zeker dat hij - net als ik - een glimlach niet kon onderdrukken.

Het Victoria & Albert Museum is alle dagen van het jaar geopend van 10 tot 17:45 uur (op vrijdag tot 22 uur) en gratis te bezoeken (voor speciale tentoonstellingen is er wel een entreeprijs). De expositie “Tomorrow” loopt tot 2 januari 2014. 

Meer informatie over het dak van de Medieval en Renaissance Galeries is te vinden op de site van Octatube. 

Foto's bij 'Tomorrow' via Victoria & Albert Museum, foto Medieval en Renaissance Galeries door auteur.

Uit de ouwe doos. Oma vertelt. Terwijl ik onderstaand verhaal aan het schrijven was, bekroop me dat gevoel. De column van Marit Overbeek deed mijn haren grijzen en tenen krommen: vooral de laatste alinea slaat wat mijn betreft alles. 
De plank mis en de spijker op zijn kop. Waar zijn jullie mee bezig? Waar zijn WE mee bezig! Ik vermoed dat de redacteur van De Architect (nog steeds marktleider van de architectuurvakbladen, vraagteken?) de alinea bedoelt als een handreiking naar haar doelgroep. Alsof die doelgroep weet waar ze het geld mee moet verdienen op dit moment. 

Beste architect. Weet je nog? Die tijd waarin een marktleidend vakblad autoriteit had? Het tijdperk waarin je sidderde in gespannen afwachting van de goed onderbouwde kritiek van de hoofdredacteur op recente projecten of met buikpijn moest constateren dat jouw project weer niet de redactionele selectie had gehaald. En je had die publicatie zo nodig voor je grote doorbraak! Want als je niet in het blad stond, dan telde je project eigenlijk niet mee. Telde je zelf niet mee. Nou ja, dat is misschien wat overdreven. Maar toch..

Je abonnement opzeggen kwam niet in je op. Want als je er zelf dan niet in stond, moest je toch zeker weten wie wél een plekje had weten te veroveren op de redactionele pagina's.  En ook wat de (hoofd-)redacteur daarover te zeggen had. Om een stapje dichter bij die doorbraak (eh... publicatie) te komen, nodigde je jezelf uit bij die architect die er zeker eens in het kwartaal in stond. Op audiëntie bij een collega, want die hoofdredacteur was bijkans onbereikbaar. In een gouden torentje.  

En nu komt vanuit dat torentje de vraag aan jou hoe de baas van die hoofdredacteur zijn geld moet gaan verdienen. De wereld op zijn kop, vind je niet? Alsof jij - met alle sores die je hebt om je eigen bedrijf boven water te houden - tijd en creativiteit over hebt om een nieuw uitgeefmodel te bedenken. Ieder zijn vak, vind je ook niet?

Waarde architecten, ik heb u allen hoog. U, en uw vakgebied.  Vijftien jaar lang heb ik met liefde, respect en ontzettend veel energie gepubliceerd over architectuur. Een prachtig vakgebied, met producten waar de hele maatschappij van profiteert (mits natuurlijk van goede kwaliteit.. ehm). En nog steeds krijg ik ontzettend veel inspiratie om mooie verhalen, mensen en projecten te publiceren op mijn manier, een manier waarvan ik weet dat het vele architectuurharten raakt. Maar ik doe het niet. Want ik kan er mijn geld niet mee verdienen. Ik heb het businessmodel nog niet gevonden. Het oude voldeed niet meer. Mijn menu bestaat de komende jaren uit gebakken peren, met weinig ruimte voor nieuwe experimenten. Maar als ik het vind, dat uitgeefmodel, dan is de architectuurbranche snel op de hoogte, dat is een belofte.

Beste Marit, ik kan het voor jou ook niet een-twee-drie bedenken. Wat ik wel weet is dat de hele architectuurbranche gebaat is bij een duidelijke stem. Een ouderwetse hoofdredacteur met een pittige mening en tien (vijftien mag ook) kaartjes in de rolodex. Zeker twee of drie vakredacteuren van flink kaliber, omdat het nog beter is om een aantal zaken van verschillende kanten te belichten. Waar we (al die architecten en ik) niet op zitten te wachten is een multimediaal platform dat klakkeloos en gedachteloos de nieuwste projectjes ongeredigeerd doorschuift, ANP-berichten plaatst om redenen van 'traffic' en een genadeloos groot aanbod van platgesponsorde uitgaven en evenementen 'over de stakeholders uitrolt'. Dat type platforms hebben we al en daaraan kunnen jij en je collega's inderdaad “helaas” (jouw woord) niets aan toevoegen. Get a grip, people! Maak van je vakmedium een briesend paard, stampende motor of hemelbestormend ontwerp! Haal desnoods het originele en nooit gerealiseerde uitgeefplan van DiA uit 1998 uit de kast, dat zou het vandaag de dag best goed doen. Zet koers, vaar uit en ram die kade. Ik weet dat jullie het kunnen. Je moet alleen even je (nieuwe?) uitgever overhalen.

In mijn tussentijd, een persoonlijke reflectie..
Caroline

********************************************************************************************************
Vandaag werd ik weer eens met de neus op de Nieuwe Werkelijkheid gedrukt: het vak waar ik bijna twintig jaar geleden inrolde, bestaat niet meer. En zo zal dat voor velen gelden. Kies voor 'vak' uw professie naar keuze. Dat van mij was toen al complex: als pas afgestudeerd civiel ingenieur (afstudeerrichting gebouwen en projectontwikkeling) werd ik aangenomen als technisch redacteur bij twee vakbladen, een blad over renovatie en een architectuurblad. We schrijven december 1994.

De vakmedia hadden eind vorige eeuw nog een enorme invloed op het vakgebied van de architect. Stond je project in De Architect of Archis, dan telde je mee, dan maakte je naam. Maar eenvoudig was het niet om onder de aandacht van de redactie te komen, in een tijdperk zonder internet of e-mail en met een heel strenge redactie-assistent aan de telefoon. “Stuur maar op”, was het devies. Dikke pakketten met enorme boekwerken en foto-reportages (gedrukt op hoogglanspapier) bereikten de redacties, vaak vergezeld van teksten die ijverig het in de vakbladen gebruikte jargon kopieerden. Situaties, plattegronden, aanzichten: het zat er vaak bij, soms zelfs op A0 gedrukt. Samengesteld door de projectarchitect in kwestie, want het fenomeen PR-dame had de architectenbureaus nog niet bereikt. Veel potentiële ‘kopij’ verdween na een vluchtige bestudering van een redacteur in het 'Eeuwige Archief'. Een veelgemaakte grap op architectenborrels: in de rolodex van de hoofdredacteur zitten maar tien kaartjes (rollend gebaartje met beide handen bij maken, ffffrrrt). Onbegonnen werk om daar tussen te komen.

Mijn eerste weken op de redactie stonden in het teken van automatisering. Vlak voor mijn aanstelling waren hippe Macintosh computers (van die grijze, met een schermpje A4 staand) op de bureaus gezet en waren alle medewerkers op QuarkXpress-cursus geweest. Drama. De productieprocessen lagen bijna plat. Behalve bij de afdeling vormgeving, want daar werden noest stroken geplakt: teksten uit de printer, precies op kolombreedte, door de gommachine, plakken op stramienvellen. Geloof het of niet, zo is het marktleidende vakblad in de architectuur tot ruim in deze eeuw opgemaakt. Digitaal grafisch vormgeven, redigeren in layout op scherm: het bleken moeizaam aan te leren vaardigheden. 

Cash cows en niche-titels. Meer onderscheid was er niet. De cash cows werden aan twee kanten gemolken. Vakbladen hadden een heel aardige abonnee-omzet (en elk jaar ging het abonnementbedrag een tikkie omhoog en het abonnement vanzelf door), maar haalden tweederde van de omzet uit advertenties.  Een jaarcongres wilde daar nog wel eens een duitje bovenop doen. Op producties als de Nederlandse Bouw Documentatie werden enorme winsten gemaakt: de bedrijven betaalden flink om in de boekjes, losbladigen en magazines te staan, moesten ook de redactie voeden met informatie, en de abonnees betaalden elk jaar weer voor een nieuwe reeks ringbanden (met goeddeels dezelfde inhoud) en een geactualiseerd adressenbijbeltje. En dan had je de niche-titels, die een beduidend lagere 'ROS' (return on sales) hadden, maar mochten voortbestaan bij gratie van het bereik in de doelgroep. Kruisbestuiving tussen de titels? Geen sprake van. Op het moment dat een niche-titel in omzet te dicht bij een cash cow kwam, werd de redactionele koers aangepast.  Of werd de titel “geïntegreerd”. Terug in je hoek! 

In 1998 kwam de eerste editie van Detail in Architectuur uit, vlak voor mijn dertigste verjaardag. Wat was ik een trotse hoofdredacteur! Met een fantastisch team hadden we de titels Architectuur&Bouwen en BouwDetail samengevoegd in een hip en stoer vakblad over de maakbaarheid van architectuur. ‘Hoe maakt u het?', was onze slogan. Met paginagrote foto's van details! Architectonische pornografie, noemde onze uitgever het. Wel heel veel foto en weinig tekst. Ja duh... dit blad was bedoeld ter inspiratie van architecten! Lezen die dan? De detailtekeningen deden het ook goed. Dagen zaten we te poetsen met tip-ex op de werktekeningen die we op A3 toegestuurd kregen. Als het meezat, in een versie zonder tekst. Soms ging overtekenen sneller, maar budget voor een heuse tekenaar was er niet. Niche-titel, weet u nog. Nog voordat onze eerste jaargang compleet was, werden we tweede in de verkiezing van het Vakblad van het Jaar (Lofprijs van het Nederlands Uitgeversverbond). In de zorgvuldig samengestelde tekst van de inzending was namelijk ook een digitaal platform op het internet beloofd. Dat kon de jury niet vinden. En dat klopte heel goed, want dat was er ondanks de vele smeekbeden niet. Onze uitgever (het grote Wolters Kluwer concern), geloofde namelijk niet in het internet. Dat was een trend van voorbijgaande aard, daar werd niet in geïnvesteerd.

In 2000 was het toverwoord wederom (of nog steeds?) 'automatisering'. Op de redactie werd ijverig en efficiënt ge-Quarkt, de eerste ontwerptekeningen voor publicatie werden digitaal aangeleverd. Op een schijfje, als jpeg: het poetswerk vond nu plaats in Photoshop. Geen witte vingers meer. Wolters Kluwer veranderde voorzichtig van koers. Er werd binnen de business unit Bouw een breed onderzoek opgezet naar automatisering bij architectenbureaus. Uitgevers, marketeers en hoofdredacteuren kregen een 'random' lijst met 100 bureaus om te bezoeken. Met een zwaar hoofd en fikse hernia bezocht ik dagenlang bureaus. Conclusie: nog niet de helft was geautomatiseerd. De schok was groot toen we bij een eenmansbedrijf in Lelystad het papierloze architectenbureau aantroffen. Hij wel. Maar de rest niet. Desondanks werd de zomer van 2000 gebruikt om met een ambitieuze taskforce een multimediaal plan voor de Nederlandse Bouw Documentatie (tanend koetje) te maken. Zo ambitieus, dat het genadeloos in de koelkast verdween. En er ook nooit meer uit is gekomen, volgens mij. Maar - terugkijkend - waren veel ideeën toch eigenlijk wel heel goed. Blogs, product ratings, user generated content: het zat er allemaal in. Al hadden we daar natuurlijk heel andere termen voor.

De wereld van digitale communicatie veranderde snel, dus ook de processen in de uitgeefwereld. Vreemd genoeg vertaalde het zich nog niet naar andere producten. De eerste architectuurwebsites werden gelanceerd, door individuen en nieuwe kleine bedrijven. De ene volgens een herkenbaar redactioneel stramien, de ander gericht op zelfgeschreven nieuwsberichten en eentje gericht op traffic en commercie. Het laat zich raden hoe er intern bij de uitgeverij op werd gereageerd. De eerste categorie werd onderzocht op overnamemogelijkheden (die overigens mislukten), de tweede gezien als uit de hand gelopen hobby en de derde werd weggelachen. Tja, wie het laatst lacht... Al decennialang werden commerciële doelen gekoppeld aan redactie en nu - in deze nieuwe digitale wereld - bleek het ook mogelijk om bij voldoende commerciële kracht wat redactie toe te voegen. Daar was niemand binnen de traditionele uitgeverij op voorbereid. 

Nadat ik in 2005 zodanig stoute schoenen had gevonden dat de stap naar een eigen uitgeverij overbrugbaar leek, kwam ik zelf terecht in de harde realiteit van het uitgeven. De periode daarvoor ervaar ik nu als redactionele Spielerei. Niet dat daar geen serieuze producties uit zijn voortgekomen, maar de alledaagse beslommeringen van het kleine uitgeverijbedrijf zijn niet vergelijkbaar met die van een redactie bij een groot concern.  Ik heb het nog wel eens uit proberen te leggen aan een oud-collega, die inmiddels de functie van uitgever had binnen dat grote concern. Abonnementenadministratie (en de hoeveelheid mutaties, dus uren, dus geld), periodiekendistributie (toen nog een onderhandeling met monopolist PTT, die merkwaardige spelregels had als het ging om periodieken van een nieuwe uitgave/uitgeverij - eerst drie zendingen zelf voorfinancieren volgens het volledige tarief, daarna gespreide kortingen),  mediaprogrammering (waarbij er kennelijk een ongeschreven regel was dat tussenpersonen/mediabureaus nog weer een extra percentage rekenden aan de adverteerder boven het afgesproken bemiddelingstarief - waar de uitgever dus geen enkele rol in had/kon hebben). Het werd nog schimmiger toen er tarieven kwamen voor digitale sponsoring: doorclicks, pay per view, unieke bezoekersaantallen: u vraagt, wij draaien een leuk grafiekje. 

In het speelveld waarin ik een uitgeverij ben begonnen om unieke content te genereren en verspreiden (architecten, herkent u dat?), was er allang een verandering op gang toen in 2008 de (financiële) wereld wat ingewikkelder in elkaar bleek te zitten. Bij mijn (op zich best aardig draaiende) vakblad is nooit een volwaardige site gekomen, simpelweg omdat er geen verdienmodel danwel potje voor mega-investering (eh.. prioriteit?) voor was. Vanuit onze redactionele formule (user generated themes, professionally developed content) was er intensief contact met de doelgroep, resulterend in pitches, rondetafels, seminars en redactionele publicaties in opdracht van derden (in een aantal gevallen resulteerden die in onze variant op advertorials: een extra katern in het blad). Alle verhalen werden uniek voor ons vakblad geschreven, door architecten en bouwkundigen met en vlotte pen en scherp oog. In een enkel geval nam de gasthoofdredacteur zelf de pen ter hand. Het contact met de andere doelgroep - de adverteerders - liep beduidend stroever. Daar waar de meer traditionele vakbladen een jaarlijks roulerend schema hadden met thema's als 'gevel', 'dak', 'renovatie', 'openbare ruimte', moesten onze advertentieverkopers thema's verkopen als 'Chaos is onbegrepen samenhang',  'Identiteiten bouwen', 'Nieuwe Romantiek', 'Jong, traag en zorgvuldig'. Om er maar een paar te noemen. Editie nr. 30 had als thema 'Tijd en verval'. Tijdens het maken van deze editie bleek de koek definitief op. Natuurlijk was er een samenloop van omstandigheden (waarover ik over tien jaar misschien een verhaaltje ga schrijven), maar in de vele gesprekken die ik in die periode (begin 2010) heb gevoerd bleek wel heel duidelijk: onze 'stakeholders' aan adverteerderszijde gingen voor digitaal en op hun eigen thema's. En - als die ruimte kon worden gegeven werd er goed voor betaald - met commerciële content op een 'redactionele' site of op de 'redactionele' pagina's.

Een paar jaar geleden volgde ik een seminar van een trendwatcher die voorrekende dat de snelheid waarmee de hoeveelheid informatie die voor iedereen toegankelijk is verdubbelt, zich steeds sneller verdubbelt. Ja, dat is nog eens een rekensom. Ach, we zitten erbij en kijken ernaar. Wat een zooi komt er op een dag voorbij. En dat wordt dus steeds erger, dubbel zo erg in steeds minder dan half de tijd. Ik denk dat we daarmee al één belangrijk aspect van de werkelijke crisis in de uitgeverswereld te pakken hebben. Zoals de Telegraaf in de vreselijke haast om maar nieuwberichten te blijven spugen nog deze week een berichtje over het zangeresje Rihanna verhaspelde met een cijfermatig feitje over sociale woningbouw in een artikel op de digitale voorpagina, zo heb ik het bericht van een architect over een nieuw project nog niet in mijn mailbox of het staat op drie verschillende Nederlandse architectuursites. Meestal met de door de architect aangeleverde tekst ongeredigeerd doorgeplaatst.  Idem dito voor persberichten vanuit de toeleverende industrie. Filter? Journalistieke of redactionele controle? Onafhankelijke beschouwing? Het is helemaal kwijt. Everybody happy? Nee. De status van zo'n berichtje haalt het natuurlijk niet bij de status van een publicatie door een onafhankelijke redactie. De bezoekers van de architectuursites zijn niet van gisteren. Ze weten precies hoe die berichten daar terecht zijn gekomen en wat ermee is gedaan (of niet is gedaan). Daarmee is conclusie 1: meer publiceren is niet beter. 

Conclusie 2 ligt voor de hand en in het verlengde van de eerste conclusie. De status van de onafhankelijke redactie. Bestaat het nog, die onafhankelijke redactie? Mijn stelling: ja, maar niet bij de uitgeverijen of mediabedrijven (wie de schoen past..) in onze branche.  Serieus onafhankelijke berichtgeving over architectuur en bouwen kom ik slechts in fragmenten tegen. Een enkel artikel, een sporadisch interview. En de leukste artikelen staan in niet-bouwgerelateerde publicaties (dagbladen, managementbladen). Dat ligt niet uitsluitend aan de redacteuren of uitgevers van de vakmedia in de bouw. Ze spelen daar wel een belangrijke rol in (kom ik zo op terug), maar het ligt ook zeker aan hun bronnen. De Nederlandse bouwwereld loopt op eieren, de architectuurbranche over hete kolen. Niks breken, niet verbranden. (Ik moet opeens denken aan Glenn Murcutts 'Touch this earth lightly': daar had hij heel andere bedoelingen mee, maar de kreet is hier wel heel toepasselijk). Echt diep graven is er niet meer bij. Iedereen heeft een mening, maar wel na vijven en 'off the record'. Het gras is in het buitenland groener, de collega is de concurrent, de werkdruk te hoog en acquisitie een noodzakelijk kwaad. Het is de relatieve werkelijkheid, maar het levert niet het nieuws waarmee de branche verder kan komen. En hier komt die redacteur er dan weer bij. Die moet kritischer zijn, zelf nieuws genereren, partijen tegen elkaar uitspelen, onderzoek doen, journalistiek bedrijven. Net als vroeger! De redacteur moet  de gelegenheid krijgen om smoel te geven aan zijn medium, niet gehinderd door commerciële belangen. Daarmee genereer je karakter voor je medium, breng je discussie in je branche, filter je informatie voor je doelgroep. Doe NRC Next. Wees niet volgend, maar signaleer trends. Of beter nog: zet de trend. Daarmee ben je een ankerpunt in de informatiechaos. Denk aan zelf de opgave van morgen definiëren, denk Art&Architecture. En bedenk ook: als echt iedereen je verhalen leest, wil zelfs die afgezeken fabrikant zijn advertentie er wel bij in de buurt hebben. Conclusie 2: de redactie moet vakinhoudelijke autoriteit en een onafhankelijke status (kunnen) hebben.

Actualiteit versus bewaarfunctie. Een hete discussie bij elke (nieuwe) uitgave in de traditionele uitgeverij. Maar een discussie van een heel andere orde in ons informatietijdperk. Actualiteit moet worden bewaard, maar dan wel door de uitgever. En met wat je bewaart, kan je actualiteit creëren. De eenzijdige discussie van weleer (komt er een rubriek 'agenda' in het blad en waar doen we de productnoviteiten?) krijgt een tweeledig karakter:  contentmanagement en uitgeefformule. Organisatievorm en publicatievorm van informatie. Waarom nog elke maand een magazine printen? Waarom niet twee keer per jaar een boek met projecten, of vier keer per jaar een flink magazine op trend/thema, en elke twee weken een krant/tablet app met human interest en achtergrondverhalen? Het treintje op het internet loopt ondertussen ongehinderd door en is je 24/7 te raadplegen archief en webshop. De nieuwe generatie architecten (laat staan de huidige lichting studenten) is geheel niet gebonden aan het printmedium 'vakblad'. Ze zijn meer van het 'lean forward' informatieverzamelen voor de dagelijkse werkzaamheden en 'lean back' genieten van mooie publicaties over hun vakgebied. Als ze het maar snel kunnen vinden en op waarde kunnen beoordelen (praktische informatie) en als ze het maar van de sokken blaast van liefde voor hun vak (inspiratie). Misschien moet je wel posters gaan uitgeven! (Het concept daarvoor ligt hier overigens al klaar: tip voor de ambitieuze uitgever. Inclusief designs voor de kleding- en accessoirelijn 'proud to be an architect': op t-shirts, sokken, sjaals en tassen kan je ook printen namelijk). Conclusie 3: think before you print, maar zorg wel dat alles (al dan niet achter een portaal) online staat.

En dan ben ik nu toch echt bijna klaar met mijn verhaal. En let wel: het is mijn verhaal, mijn interpretatie van gebeurtenissen en ontwikkelingen. Mijn laatste punt gaat over vakmanschap en zelfvertrouwen. Na het wat rommelige begin van mijn loopbaan, voelde ik al snel dat het me ontbrak aan zelfvertrouwen om (binnen dat grote concern en tussen mijn doorgewinterde collega's op de redactie) mijn ideeën en standpunten goed naar voren te brengen. Dus ging ik weer naar school, in de avonduren, naar de School voor Journalistiek, voor een opleiding vaktijdschriftjournalistiek. Het resulteerde in een heel leerzaam en intensief jaar, in interessante ontmoetingen met rotten in het journalistieke vak en in een nog harder groeiende gedrevenheid om mooie publicaties te maken. Ik publiceerde al langer verhalen voor architecten, maar het is tijdens die opleiding geweest dat ik oog kreeg voor de complexiteit van het vakgebied van de architect en voor de kracht van architectuur. Misschien omdat ik gedwongen werd om 'hoor en wederhoor' te plegen, misschien omdat ik wat zorgvuldiger '5 weetjes en een ha' toepaste, misschien omdat ik mijn technische oogkleppen deels kon afschudden. Ik wist dat ik met mijn vakmanschap goede en inspirerende producties kon maken over het vakmanschap van de architect. Zelfvertrouwen was daarbij een belangrijk ingrediënt, misschien wel het belangrijkste. Op dat moment kreeg ik binnen de uitgeverij waar ik werkte mooie kansen: een kwestie van timing en vertrouwen (lef?) van de uitgever, denk ik nu. Die kansen heb ik benut en die ervaring heeft me later geholpen bij de realisatie van mijn eigen uitgeefplannen. Onlangs mocht ik Christos Passas interviewen. Hij is associate director bij Zaha Hadid Architects. Toen ik hem vroeg wat architecten op dit moment het meest nodig hebben, was zijn antwoord direct: 'zelfvertrouwen'. Dat is precies wat ik alle vakmensen in al mijn branches - uitgeverij, architectuur, journalistiek, bouwindustrie, civiele techniek, evenementenorganisatie - toe wens in deze onzekere Nieuwe Werkelijkheid. Conclusie 4: werk aan je vakkennis en werk aan je zelfvertrouwen. 

Het gaat u allen goed.
En Marit: jullie moeten het toch echt zelf gaan bedenken!

Caroline

Dat de koffiehuizen in Wenen - inclusief de Sachertorte en de warmgebeitste interieurelementen - behoren tot het Unesco Wereld Erfgoed, was nieuws voor mij. Wandelend over de beurs Ecobuild in Londen stuitte ik op een plattegrond met alle pubs in het centrum van Londen: misschien wel het laatste dat ik verwachte. Maar met deze nieuwe informatie -   gepresenteerd door een vriendelijk glimlachende student van Kingston University - werd het me snel duidelijk. Vrijwel alle vierhonderd studenten van de faculteit Architecture, Landscape & Interior Design zijn ingezet bij het zogenoemde 'verticale' onderzoeksproject naar de architectonische, culturele en maatschappelijke waarden van de Public Houses in Londen. En daar is haast bij, want er verdwijnen gemiddeld 66 kroegen per dag, zo is geteld. De redding moet komen van dit onderzoek, waarmee een beschermde status bij Unesco zal worden aangevraagd.

Maar wat een wereld-opdracht voor die studenten. In het kader van je studie de kroeg in! Het wordt door deze studenten overigens zeer serieus genomen. Niet alleen is er die prachtige kaart met alle klassieke pubs, ook zijn de eerste studies naar typologieën en materialen al klaar. Daarbij een niet te missen inventarisatie van tapijt- en behangpatronen (die overigens zeer vernuftig is ingezet bij de marketing van het plan: de visitekaartjes en foldertjes). Maar in het kader van 'wat goed is, blijft lang behouden' (Ecobuild gaat daar toch ook over, nietwaar?) smaakten ook de getoonde plattegronden en gevelportretten naar meer. Over enkele weken moet het rapport klaar zijn: ik hoop op een integrale ontsluiting via het internet. Wellicht via www.kingston.ac.uk ?
Foto: fragment tapijt The Rose and Crown, pub in Londen

Het bracht me aan het denken over een vergelijkbare opgave voor Nederlandse studenten. Een inventarisatie van het archetype panne(n)koekenboerderij? Die rood-wit geblokte patroontjes zullen best leuk staan op visitekaartjes. Maar is het wel een Unesco-waardig onderwerp? Ik denk dat onze pannenkoekencultuur het bij lange na niet haalt bij de pubs of koffiehuizen. De Nederlandse coffeeshop? Dat zou nog wel eens wat kunnen zijn. Maar of Unesco zo blij is met de bescherming van huizen voor het gebruik van kruidentabak is maar de vraag. Dezelfde vraag moeten de Engelse studenten zich natuurlijk ook even afvragen (hoe zit het met drank en Sachertorte?).  
Foto: Pannenkoekenboerderij Hey!, Amersfoort

Nee, eigenlijk is het beste voorbeeld dat in me opkwam,  dat van het archetypische Chinees-Indische restaurant in Nederland. Formica tafeltjes en kalenders met draken aan de wand. Bamboe gordijnen gecombineerd met een linoleum vloer. Porseleinen vazen met handgeschilderde katten en achterin de zaak een rood omrand afhaal-luikje. Hollandse bakstenen gevels met grote, felgekleurde (rood, geel, groen) plastic belettering: Chin.ind.rest. Gevolgd door 'Gouden Leeuw',  'Chinese Muur' of 'King Duck'. En dan een verbeelding daarvan geplakt op het grote raam aan straatzijde. Met een gouden randje, natuurlijk. Dat lijkt me wel een cultuurhistorisch onderzoek waard. Of een onderzoek naar een complete restyling, dat kan ook.
Foto: Chin.Ind.Rest. New Garden, Rosmalen

In Londen hebben ze ooit geprobeerd om een nieuwe draai te geven aan het fenomeen 'Indisch restaurant' (het Engelse equivalent van onze Chin.ind.rest.). Het restaurant Soho Spice was eind vorige eeuw het hipste en architectonisch, grafisch, culinair meest samenhangende horecaconcept dat ik in tijden had gezien. Een ontwerp van Fitch. Het eten was ook fantastisch. Helaas is Soho Spice inmiddels weer ter ziele. De liefhebber van de Indische keuken zit weer achter een gevel met gouden letters en een tafel met hoogpolig tapijt. Kennelijk was Soho Spice allemaal iets te vooruitstrevend. Of misschien moet er eerst een beschermde status komen voor het oude, voordat we durven te wennen aan het nieuwe.
Foto: Soho Spice, Londen